| | | | |

Αφιέρωμα στον Στέφανο Βασιλειάδη

10 χρόνια μετά από τον θάνατο του συνθέτη, δασκάλου και μέλους του ΕΣΣΗΜ, Στέφανου Βασιλειάδη, αφιερώνουμε την συναυλία του Σαββάτου 17 Ιανουαρίου 2015 και ώρα 8:00μ.μ. στην μνήμη του. Θα παρουσιαστούν τα έργα του: Τα Μυστικά Τραγούδια της Σιωπής, Κουκλόκοσμος, Αίμα (απόσπασμα από την ταινία του Θ. Ρεντζή - Corpus) και από τις Τρωάδες ο Θρήνος της Εκάβης για τον Νεκρό Αστυάνακτα.

Στέφανος Βασιλειάδης (1933-2004)

Από τα παιδικά του χρόνια, στη ∆ράμα, μαθήτευσε στην ευρωπαική (με τον Γ. Ναλπαντίδη) και στην βυζαντινή μουσική (με τον Αθ. Κωνσταντινίδη). Αργότερα ήρθε στην Αθήνα, όπου σπούδασε ανώτερα θεωρητικά και νεότερα συστήματα σύνθεσης στο Ελληνικό Ωδείο με την Ουρ. Ιωαννίδου (1951-1955, δυο πρώτα βραβεία με ειδική διάκριση και χρηματικό έπαθλο) και στη συνέχεια με τον Γ.Α. Παπαιωάννου (1955-1962).

Η γνωριμία του με το Γ. Χρήστου, του οποίου έγινε στενός συνεργάτης κατά τον τελευταίο χρόνο της ζωής του (1969-70), στάθηκε καταλυτική για τη μετέπειτα πορεία του. Εξίσου καθοριστικές στη διαμόρφωση των αισθητικών του αντιλήψεων και της μουσικής του παιδείας υπήρξαν η συνεργασία και η φιλία με το Μιχάλη Αδάμη, το Γ.Γ.Παπαιωάννου και το Γιάννη Ξενάκη.

Από το 1956 αρχίζει η μακρόχρονη θητεία του στο θέατρο με μουσική διδασκαλία και διεύθυνση των ορχηστρικών συνόλων σε αρχαίο δράμα και νεώτερο δραματολόγιο (υπεύθυνος μουσικός διευθυντής στο Κρατικό Θέατρο Βορ. Ελλάδος [ΚΘΒΕ, 1961-67] και αργότερα, στο Εθνικό Θέατρο, 1968-78). Αυτή την περίοδο ξεκινάει η δουλειά του ως συνθέτη για το θέατρο (18 αρχαίες τραγωδίες και 35 έργα του κλασικού και νεώτερου δραματολογίου). Από τη δεκαετία του ’70 επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην ηλεκτροακουστική μουσική, διαμορφώνοντας μια δική του οπτική για τη σύνθεση.

Ονομάζει τη μουσική του «ιδεογραφική», υπονοώντας ότι οι «ιδέες» (οι καταστάσεις, τα συναισθήματα), που αποτελούν τον πρωταρχικό κόσμο, τη βαθύτερη σκέψη του συνθέτη, πραγματώνονται σε ηχητικά-μουσικά μορφώματα (δίκην «ιδεογραμμάτων»-συμβόλων). Αυτά τα στοιχεία ωθούνται από μια δραματική κινητήρια δύναμη, στην «περιπέτεια» των άπειρων συνδυασμών τους. Σ’ αυτό το πνεύμα γράφει 8 ηλεκτροακουστικά πολύτεχνα έργα. Η μουσική του παρουσιάστηκε σε μεμονωμένες συναυλίες ή σε ελληνικές και διεθνείς διοργανώσεις (πολλές χώρες της Ευρώπης, Ιαπωνία, Αμερική). Επίσης έχει γράψει πάνω από 100 με ελληνότροπα στοιχεία παιδικά τραγούδια ( Το Γλυκό Τσαμπί Σταφύλι, σε στίχους Μ. Γουμενοπούλου, πήρε το πρώτο βραβείο στο διεθνή διαγωνισμό της UNICEF, 1979).

H ενασχόλησή του από πολύ νωρίς με τη μουσική εκπαίδευση τον οδήγησε στη συνειδητοποίηση των σοβαρών προβλημάτων της μουσικής παιδείας στον τόπο μας, την οποία υπηρετεί με πάθος από πλήθος θέσεων: 1953-68 σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία (8 δημοτικά και 3 γυμνάσια), 1968-96 στο Kολλέγιο Αθηνών, 1969-96 στη ∆ραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, 1991-94 στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, 1995 κ.ε. σύμβουλος στο Αρκάδειο δημοτικό σχολείο στην Τρίπολη και στη Μουσική Σχολή «Ηχοχρώματα» της Χίου, και από το 1991 έως 1995 στην «Ευμουσία». Εισηγητής του αναλυτικού προγράμματος του Υπουργείου Παιδείας για τη μουσική εκπαίδευση στα Γυμνάσια και την Α τάξη του Λυκείου και επικεφαλής της ομάδας συγγραφής των τεσσάρων, αντίστοιχα, βιβλίων μουσικής του Ο.Ε.∆.Β. Βασικός εισηγητής του θεσμού των Μουσικών Σχολείων.

Με εισηγήσεις σε συνέδρια και διδασκαλία σε σεμινάρια προσπαθεί να συμβάλει στα θέματα μουσικής εκπαίδευσης και πολύτεχνης αισθητικής παιδείας. Από τα νεανικά του χρόνια μετείχε στην κίνηση των ελληνικών χορωδιών ως μέλος ή διευθυντής παιδικών και νεανικών χορωδιών και ορχηστρών και ως μέλος της Ομάδας Εργασίας του ΥΠ.ΠΟ. για την Χορωδιακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα. Πρόεδρος της Στέγης Ελληνικών Χορωδιών. Ασχολήθηκε με την ηχητική «χαρτογράφηση» της Ελλάδας (καταγραφή ηχητικού και μουσικού υλικού ανά περιοχές). Από το 1956 ως το 1998 έκανε πολλές εκπομπές στην Ελληνική Ραδιοφωνία παρουσιάζοντας την έντεχνη (κυρίως ελληνική) μουσική καθώς και θέματα μουσικής παιδείας. ∆ιετέλεσε μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής και της Επιτροπής Μηνυμάτων του Προγράμματος Μελίνα από το 1995, καθώς και προεδρεύων ή μέλος σε πολλές ομάδες εργασίας του ΥΠ.ΠΟ. και του Υπουργείου Παιδείας.

Διατέλεσε διευθυντής του Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας -  Κ.ΣΥ.Μ.Ε. (από το 1986), πρόεδρος του Ιδρύματος Χουρμουζίου - Παπαιωάννου (από το 2000) και ήταν ενεργό μέλος του Ελληνικού Συνδέσμου Συνθετών Ηλεκτροακουστικής Μουσικής - ΕΣΣΗΜ μέχρι τον θάνατο του.

Φωτογραφία του Στέφανου Βασιλειάδη από τις εκδηλώσεις του ΕΣΣΗΜ στον Ιστιτούτο Goethe στην Αθήνα το 2003.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ - ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟΝ ΣΤΕΦΑΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ

Πρόγραμμα Συναυλίας Σαββάτου

Στέφανος Βασιλειάδης - Τα Μυστικά Τραγούδια της Σιωπής    24:14
Στέφανος Βασιλειάδης - Κουκλόκοσμος    9:54
Στέφανος Βασιλειάδης - Αίμα    10:00
Στέφανος Βασιλειάδης - Τρωάδες - Θρήνος Εκάβης για Νεκρό Αστυάνακτα 6:15

Τα Μυστικά Τραγούδια της Σιωπής (1970-71)

Eίναι το πρώτο του ηλεκτρονικό έργο. ‘Οπως μαρτυρεί και ο τίτλος, αναφέρεται στη σκοτεινή πλευρά του ήχου, τη σιωπή και τι μπορεί να κρύβεται μέσα της. Το έργο πρωτοπαίχτηκε στην 4η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής (και εκδόθηκε στη συλλογή από δίσκους βινυλίου με έργα από τις Ελληνικές Εβδομάδες Συγχρονης Μουσικής που εξέδωσε η Columbia) και βασίζεται σε φυσικούς και επεξεργασμένους φυσικούς ήχους [ομιλίες, τρυφερούς ψιθύρους, ήχους της φύσης, όπως γρύλοι και τζιτζίκια,  ήχους της πόλης, αγχωτικούς ήχους τηλεφώνων, όπως και στο αυθεντικό θέμα της υπ΄αρ. 5 -σε μι ελάσσονα-   σονάτας για φλάουτο και μπάσο κοντίνουο του J.S.Bach (α΄μέρος)] καθώς και σε τεχνητούς ηλεκτρονικούς ήχους από τον συνθετητή VCS 3. Το έργο ξαναπαίχτηκε μετά από λίγα χρόνια (1973) χορογραφημένο από τη Ζουζού Νικολούδη  και παρουσιάστηκε από την χορο-θεατρική ομάδα της «Χορικά» στο RΕΧ (ακολούθησε περιοδεία σε φεστιβάλ χορού στην Κύπρο και Ισπανία  -Μαδρίτη κ Βαρκελώνη).   

Κουκλόκοσμος (1973)

Έργο  για μαγνητοταινία, που έχει ως μοναδική ηχητική πηγή τον συνθετητή VCS3. Είναι αφιερωμένος στις δυο μικρές, τότε, κόρες του συνθέτη, την Έβη και τη Βίκη. Το γενικό διάγραμμα του έργου έχει ως εξής: Ο κουκλόκοσμος, ο κόσμος των παιχνιδιών, ξεκινά από το μακρινό του άστρο για να συναντήσει τα παιδιά της Γης / Το ταξίδι μες στο κουκλοτρενάκι / Στη Γη ο κουκλόκοσμος κάνει μια ζωντανή παρέλαση μπρος στα έκπληκτα μάτια του παιδόκοσμου/ Ξαφνικά ένας άλλος απρόσκλητος κουκλόκοσμος (ανθρωποκατάσκοποι μεταμφιεσμένοι σε κούκλους) εισβάλλει και με τα κουκλοόπλα του σκορπάει το θάνατο σκοτώνοντας μέσα στις ψυχές των παιδιών την ομορφιά / Τα πληγωμένα κουκλάκια / Μια μουσική πνοή ζωντανεύει τον κουκλόκοσμο και μαζί μ’ αυτόν το όραμα ενός ανθρωπόκοσμου όμορφου σαν τον κουκλόκοσμο…

Αίμα (1975)

Θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε απόσπασμα από το Αίμα βλέποντας παράλληλα το 6ο «κεφαλαιο» (Αιμα-Sanquis) της σπονδυλωτής ταινίας του Θανάση Ρεντζή Corpus (1979) για το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί  το έργο αυτό του Βασιλειάδη -ύστερα από την ευγενική παραχώρηση του δημιουργού της, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά.  


    Το Αίμα, ένα έργο εν εξελίξει, δεν είμαι απόλυτα σίγουρη αν το ολοκλήρωσε ποτέ, αν κατέληξε ποτε σε μια τελική του μορφή. Το υλικό του είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον. Για μεγάλο χρονικό διάαστημα, και με τη βοήθεια του Παύλου Σιδηρόπουλου (του γνωστού  ταλαντούχου ρόκερ τραγουδιστή και συνθέτη) και του Βασιλη Ντάλα (του μπασίστα), που εκείνο το διάστημα μαθήτευαν κοντά του, ο συνθέτης ήρθε σ’ επαφή με ανθρώπους πολλών εθνικοτήτων και τους ηχογράφησε να λένε στη μητρική τους γλώσσα τη λέξη «αίμα» με διάφορους τρόπους: τους ζήτησε να χρησιμοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες σημασιολογικές εκδοχές της λέξης στην κάθε γλώσσα (π.χ. στα ελληνικά λέμε «αίμα» κυριολεκτικά για το αίμα που κυλάει στις φλέβες, αλλά υπάρχει και η μεταφορική χρήση: «αυτός είναι αίμα μου», δηλ. συγγενής, ή «χύθηκε πολύ αίμα» (=έγινε σφαγή), και, βέβαια, τους ζητούσε να εκφράζουν συναισθήματα μέσα από την επαναληψη της λέξης «αίμα» πολλές φορές, ξανά και ξανά, σε διάφορους ρυθμούς και τρόπους εκφοράς, με άλλη σκέψη και φόρτιση, κάποτε διηγούμενοι προσωπικές ή ταξικές ή εθνικές ιστορίες ξενιτιάς, πόνου, μετανάστευσης,  περιθωριοποίησης, γενοκτονίας ή και  χαράς, επανένωσης, συμφιλίωσης,  τρυφερότητας, αργά και στοχαστικά, δυναμικά ή κραυγαλέα, διεκδικητικά κλπ. Στη συνέχεια στο remixing είχε κάνει συνδυασμούς συνηχήσεων με πολλή ευαισθησία και σημασιολογική αξία: η φωνή ενός παιδιού μαζί με ένα γέροντα που θρηνεί, ένα πλήθος που φωνάζει «αίμα» (ηχογραφημένο στις πρώτες μετα την πτώση της δικτατορίας διαδηλώσεις) και από την άλλη πλευρά μια γυναικεία φωνή που λέει τρυφερά στο παιδί της «αίμα μου», συνηχήσεις με έντονες αντιθέσεις και νοηματικές σχέσεις. Ακόμη: η φωνή ενός Τούρκου μαζί με ενός Αρμένιου, η φωνή ενός Γερμανού μαζί μ’ ενός Εβραίου κ.ο.κ.
Το έργο παίχτηκε στο Ηρωδειο (το 1975 ή 76) με παράλληλη προβολή κινηματογραφικών εικόνων από την ταινία Corpus του Ρεντζή –για ένα «κεφάλαιο» της οποίας έχει χρησιμοποιηθεί ένα μέρος από το «Αίμα» του Βασιλειάδη–  και άλλων (νομίζω..) φωτεινών προβολών του εικαστικού Χαρ. Δαραδήμου και προκάλεσε έντονες αντιδράσεις (πολύ θετικές έως ενθουσιώδεις από ένα μέρος του κοινού  αλλά  και πολύ αρνητικές – και αποδοκιμασίες από κάποιους– πιθανόν, νομίζω, και λόγω των πολύ νωπών ακόμη πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων και συγκρούσεων του τέλους της δικτατορίας).     κείμενο: ‘Εβη Βασιλειάδη
             
 
6) ΑΙΜΑ - SANGUIS Η αόριστη αλλά ισχυρή μυθολογία του αίματος, αποδίδεται με τρόπο αφαιρετικό και ιδεογραφικό, προς την κατεύθυνση τού ότι το αίμα είναι ένα στοιχείο πέρα από τη σωματική ατομικότητα (ομαδικό), με δυνατότητα να ενώνει αλλά και να χωρίζει τα ανθρώπινα όντα. Το οπτικό υλικό προέρχεται από σχηματοποιήσεις και αναμορφοποιήσεις του δακτυλικού αποτυπώματος, και με πολλαπλή κινησιογραφία εκθέτει τους ανελισσόμενους κύκλους του αίματος στο διηνεκές.  (ΘΑΝΑΣΗΣ ΡΕΝΤΖΗΣ)

Ο ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, ΤΟ ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΤΟ CORPUS

   
Κάποια μέρα, με κάλεσε ο Στέφανος Βασιλειάδης, προκειμένου να συζητήσουμε για το πώς θα μπορούσε να γίνει, η παρουσίαση ενός τεμαχίου, ηλεκτροακουστικής μουσικής, στην καθιερωμένη Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής στο Ηρώδειο Ωδείο.
Τον επισκέφτηκα στο σπίτι του, στα Πατήσια (τότε), και τον βρήκα σ’ ένα στενάχωρο δωματιάκι, μπλεγμένο σ’ ένα σωρό μαγνητοταινίες και δίπλα του τον Παύλο Σιδηρόπουλο να τον βοηθάει. Μιλήσαμε, ακούσαμε και ξαναμιλήσαμε. Έφυγα και ξαναπήγα πάλι και ξαναμιλήσαμε. Αυτή τη φορά έφυγα με μια μαγνητοταινία μουσικής μισής ώρας, η οποία ήταν ένα αναμορφωμένο μοντάζ-μιξάζ με βάση ένα υλικό, περίπου δίωρο, το οποίο προέρχονταν απ’ τις μουσικές των τραγωδιών του κύκλου της Αισχύλιας Ορέστειας (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες [που είχε κάνει πριν μια πενταετία]), τον «κύκλο του αίματος», όπως τον είχαν αποκαλέσει οι κλασικοί φιλόλογοι.
Επί μέρες μετά άκουγα τη μαγνητοταινία και στοχαζόμουν άλλοτε ανάκατα και άλλοτε μεθοδικά, ή έπλαθα εικόνες και εικονορροές, μα εις μάτην.
Μια απ’ τις μέρες εκείνες κάναμε με τον Ιάννη Ξενάκη, μια διήμερη επίσκεψη στις Μυκήνες, για την προετοιμασία του Πολύτοπου Μυκηνών. Εκεί λοιπόν, μεταξύ βράχων και χαλασμάτων, παρατηρώντας τις ξερές λειχήνες, έγινε μια απροσδόκητη σύναψη, ανάμεσα στις εικόνες των λειχήνων και τις εικόνες του αίματος στο μικροσκόπιο. Βοήθησαν σ’ αυτό και οι συζητήσεις που κάναμε με τον Ξενάκη για την αιγυπτιακή τέχνη, τις μούμιες, την διαιώνιση και την αναπαράσταση.
Όταν επιστρέψαμε είχα βρεί ήδη και το κλειδί: το δακτυλικό αποτύπωμα. Στρώθηκα στη δουλειά και τον άπειρο τεχνικό μπελά που προϋπέθετε το εν λόγω περίπλοκο σχεδίασμα και το αποτέλεσμα επήλθε, κάπως απρόσμενα μεν, αλλά μετά από πολύ βάσανο. Εν συνεχεία παρουσιάστηκε στην 5η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής στο Ηρώδειο, όπου για πρώτη φορά στήθηκε στο πάνω διάζωμα κινηματογραφική μηχανή προβολής.
Αμέσως μετά ακολούθησε, μια συγγενής διεργασία, όπως θα μπορούσα να πω, και το ΑΙΜΑ (συντομευμένο κατά τα ⅔), εντάχθηκε ως 6ο μέρος στην ταινία Corpus, που βρίσκονταν στο στάδιο της παραγωγής εκείνο τον καιρό, και η οποία εν τω συνόλω της πραγματεύεται, σε 7 μέρη, τις θεμελιώδεις αντιλήψεις για το ανθρώπινο σώμα στο διάβα του πολιτισμού (απ' την αρχέγονη εποχή ως τις μέρες μας – απ' τις παραστατικές βραχογραφίες της ανθρωποποίησης, έως τις ψηφιακές απεικονίσεις της απο-ανθρωποποίησης).  

Αθήνα 9/1/2015
Θανάσης Ρεντζής

Τρωάδες - Θρήνος Εκάβης για Νεκρό Αστυάνακτα 

απόσπασμα από το αρχαίο δράμα.

Από τη δεκαετία του '70 έως το 1998 που γράφονται οι Τρωάδες (αρ. 15) για την χοροθεατρική ομάδα της Ζουζούς Νικολούδη, έργο της ωριμότητάς του, ο Στέφανος Βασιλειάδης έχει δουλέψει πολύ πάνω στην ένταξη και επεξεργασία παραδοσιακού μουσικού υλικού μέσα στις συνθέσεις του για το αρχαίο δράμα με ή χωρίς ηλεκτρονικό πλαίσιο, αλλά επίσης έχει αποκρυσταλλωμένη άποψη για την ρυθμολογία του κειμένου (το οποίο ερμηνεύεται στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο) και για τη μουσική αντιστοιχία των αρχαίων μέτρων με νεότερα παραδοσιακά σχήματα.
Ο Κομμός (θρήνος) που θ' ακούσουμε βασίζεται στο ηχητικό ελάχιστο μοτίβο μίας σταγόνας, το ηχόχρωμμα της οποίας ο συνθέτης  αναπαράγει ηλεκτρονικά δημιουργώντας  ένα ηχητικό "υγρό φόντο δακρύων" πάνω στο οποίο η Εκάβη - άναρθρη- και ο χορός ψάλλουν το θρηνητικό τους τραγούδι σαν παραδοσιακό μοιρολόι. (κείμενο: Έβη Βασιλειάδη)

---